مه و راههاي مقابله با آن

 دانستنی های نشاط کوهستان

از ديگر مواردي كه كوهنورد بايد همواره از آن بيم داشته و خود را با چنين پديده اي آماده سازد مه مي باشد.

مه رقيق حتي در هواي خوب نيز بطرف گردنه ها و تيغه ها مي آيد و باد آن را به سرعت مي برد و پراكنده مي سازد. اين نوع مه در جاهايي كه كوهنورد براحتي نشانه هاي خط سيرخود را ببيند چندان خطرناك نيست اما از نظر احتياط بهتر است همين كه اين نوع مه ظاهر شد، چند نقطه نشانه مطمئن در جهت حركت، انتخاب كرده و در محلي توقف كرده و منتظر گذشتن مه شويد.

مه غليظ  مخصوص هواي بد يا روزهاي ابري است. اين مه به آهستگي از سمت دره ها يا قله ها مي آيد. تار و غير شفاف است و چندين روز ادامه دارد و مانع از اين است كه كوهنورد نقاط نشانه جهت حركت خود را تشخيص دهد. در مه همه چيز يكنواخت و خاكستري رنگ است و شيبها اندازه حقيقي خود را نشان نمي دهند و به نظر مي رسد از اندازه آنها كاسته شده، كه اين پديده كوهنورد را دچار اشتباه مي سازد و مي تواند حادثه آفرين باشد.

روند حركت در مه به دليل عدم شناسايي بسيار كند است و بعد از مدت مديدي راهپيمايي شخص در مي يابد كه مقدار ناچيزي راه پيموده است.

افراد گروه بايد با طناب بهم مربوط شده، فاصله آنها بهم نزديك باشد و روي رد پاي نفر جلوتر يا سر گروه گام بر دارند و اگربين آنها فاصله اي ايجاد شد با علائم صوتي يا با علائم روشنايي گروه را متوجه خود نمايند. در هنگام راهپيمايي در مه بهتر است نفر دوم گروه، براي كاستن از خطر اشتباه راهنمايي از قطب نما استفاده كرده نفر اول گروه را متوجه سمت و محور اصلي حركت بنمايد.

وزش بادها:

     از آنجایی که وزش بادها از عوامل تشدید کننده سرما و سرمازدگی هستند و با افزایش دما مقدار زیادی از دمای بدن ما (اگر دقت نکنیم) هدر می دهند، می توان گفت دشمن شماره یک کوهنوردان وزش بادها هستند.

عناصری که بر وضعیت هوا تأثیر می گذارند عبارتند از:

1.    دما

2.    رطوبت

3.    دید افقی (مه و غیره)

4.    ابرها و وضعیت آسمان

5.    نوع و مقدار بارندگی

6.    فشار هوا

7.    وزش باد و سرمازدگی ( کاهش دمای بدن و سرعت و قدرت آن)

     دو عنصر ابرها و جهت بادها از همه مهمتر هستند عناصر جوی را نباید جدای از هم بررسی نمود کاملاً با یکدیگر در ارتباط هستند.

     دمای هوا مهمترین عاملی است که تغییر آن در سایر عناصر تأثیر می گذارد. تغییر وضعیت هوا، تغییر دما باعث تغییر رطوبت و در نتیجه تشکیل مه یا ابر و بارندگی می گردد.

 

تغییر دما باعث اختلاف فشار می گردد

     اگر بخشی از هوا نسبت به هوای اطراف خود گرمتر شود منبسط و چگالی آن کاهش می یابد و میل به صعود پیدا می کند. و چون هوای سرد اطراف نسبت به هوای گرم شده سنگین تر است و فشار آن نسبت به هوای گرم بیشتر است در چنین شرایطی که فشار در یک نقطه از جو زیاد و در نقطه دیگری کم است جریان هوای به نام باد از نقطه ای که فشار زیاد است به نقطه ای که فشار کم است برقرار می گردد.

وزش باد علاوه بر سرد کنندگی می تواند نیرویی ایجاد کند که تعادل هر کوهنورد را بر هم بزند.

     وزش بادی با سرعت 80 کیلومتر در ساعت نیرویی برابر با 23 کیلومتر بر یک شخص ایستاده اعمال می کند که راه آن نه ایستادن است، دولا شوید و یا چهاردست و پا راه بروید و یا به همدیگر متصل بشوید.

     زمانی که هوا صاف و آرام است بدن تا 35 درجه را تحمل می کند اما هنگامی که باد با سرعت 5 متر در ثانیه  می وزد تحمل 20 درجه هم غیرقابل تحمل است.

وقتی هوا آرام است، دود حاصل از دورکشها به آرامی بالا می رود.

وقتی باد با سرعت 5 متر در ثانیه می وزد، دود دودکشها را با خود می برد.

وقتی باد با سرعت 6 تا 8 متر در ثانیه می وزد، پودر برفها را به هوا بلند می کند.

وقتی باد با سرعت 10 متر در ثانیه می وزد، شاخه های کوچک درختان را به هوا بلند می کند.

وقتی باد با سرعت 15 متر در ثانیه می وزد، تمام درخت را به تکان و حرکت را می دارد.

وقتی باد با سرعت 20 متر در ثانیه می وزد، شاخه های بزرگ درختان را می شکند.

به جدول تأثیر سرعت باد در ایجاد سرما (بادلرز یا باد سرمایی)[1] دقت کنید.

	سرعت باد بر حسب متر در ثانیه
درجه حرارت	2	7	11	16	20
0-	2-	11-	16-	18-	19-
5-	7-	17-	23-	26-	28-
10-	12-	25-	31-	34-	26-
15-	17-	32-	38-	42-	43-
20-	23-	38-	46-	49-	52-
25-	28-	45-	53-	57-	59-

 

مثال:

     وقتی درجه حرارت 10- درجه است و باد با سرعت 7 متر در ثانیه می وزد سرما 25- درجه می باشد.

---

[1] . باد لرز : هنگامی که درجه حرارت ثابت است اما به واسطه وزش باد تحمل سرما سخت تر می شود، باد سرمایی یا بادلرز اتفاق می افتد.

بادهای سطح زمین و بادهای ارتفاعات

   در صعود به قله کازبک سرعت باد بیش از 50 کیلومتر در ساعت بود ، تنها مسئله ایی که می توانست موفقیت صعود را تحت تاثیر قرار دهد ، در منطقه یخچالی که اکثر تیم ها نگران لغزندگی و آسیب دیدن کوهنوردان بودند ، تیم ما بیشتر مسئله خود را مقابله با جریان باد قرار داده بود ، پیش بینی و در نظر گرفتن عامل سرعت باد و مقابله با آن باعث شد تا تمام تیم در ما در مرداد 91 موفق به صعود قله کازبک در کشور گرجستان شود ، این در حالی بود که معدود تیم هایی موفق به صعود قله شدند و بسیاری از تیم ها که از شرایط جسمانی و آمادگی بدنی قوی از تیم های دیگر بودند نتوانستند قله را صعود کنند ، البته مسئله باد شاید تنها مشکل موجود در ارتفاعات نباشد ولی شناخت آن کمک شایان توجهی در برنامه ریزی صعود خواهد داشت . حتما شما نیز این مسئله را تایید خواهید کرد که نداشتن لباس مناسب در شرایطی که وزش باد نسبتاً زیاد است بسیاری از مشکلات را در پیش روی نفرات قرار می دهد . بر این اساس مناسب دیدم اطلاعات اندکی از بادهای سطح زمین و بادهای ارتفاعات از طرح درس مربیگری فدراسیون تقدیم شما بزرگواران نمایم . امیدوارم براتون قابل استفاده باشد .
 به‌طور کلی وقتی دو هوای مختلف از نظر فشار با هم تفاوت داشته باشند هوای پر فشارتر به سوی کم فشارتر جریان پیدا می‌کند و این جریان هوا باد را بوجود می‌آورد. یکی از مشکلاتی که در کوهنوردی اغلب اجرای برنامه ها را متوقف می‌کند باد است. بنابراین توجه به این نکته که در هر محلی باد از چه جهتی و با چه سرعتی و در چه زمانی می وزد بسیار حائز اهمیت است.

بادها به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند:

گروه اول: بادهایی هستند که در مقیاس بسیار وسیع بر روی کره‌ی زمین جریان داشته و تقریباً جهت مشخصی دارند که آن‌ها را بادهای سیستماتیک گویند. مثل بادی که در اکثر نقاط ایران از شرق به غرب می وزد.

گروه دوم: بادهایی هستند که در مقیاس کوچک‌تری وزیده و منطقه‌ی کوچکی را در بر می‌گیرند. بادهای این گروه دارای انواع مختلفی هستند که به بادهای محلی معروفند مثل باد کوهستان، باد دشت، نسیم دریا و خشکی و... که در اینجا به باد کوهستان و باد دشت  می پردازیم.

باد کوهستان:Mountain wind

در شب‌های بدون ابر، باد اغلب از شیب رشته‌کوه‌ها و تپه ها به طرف ارتفاعات پایین تر و دشت جریان می یابد. شب هنگام سطح زمین در اثر تشعشع، گرمای خود را از دست می‌دهد و هوای مجاور زمین سرد می‌شود. در نتیجه این هوا نسبت به هوای مجاور خود سنگین تر شده و جاذبه‌ی زمین به طور نسبی به آن اثر می‌کند و هوا به طرف پایین کوه کشیده می‌شود. این پدیده را در تابستان و در شیب‌های جنوبی کوه‌ها (در نیم کره‌ی شمالی) بعد از یک شب صاف و مهتابی در سردترین موقع شبانه روز یعنی قبل از طلوع آفتاب که شدت آن به حداکثر می رسد، می‌توان دید. نمونه خوب آن در قله توچال دیده می‌شود. در این قله اندکی بعد از غروب آفتاب باد کوهستان شروع و تا قبل از طلوع آفتاب به شدت آن افزوده شده و بعد از طلوع آفتاب جهت باد عوض می‌شود که آن را باد دشت می‌نامند. از نظر مکانی بیشترین شدت این باد در پایین ترین نقاط دره و کمترین آن در بالاترین نقاط کوه مشاهده می‌شود.

باد دشت:

در تابستان که تابش خورشید زیاد است، در ساعات گرم روز شیب‌های جنوبی کوه‌ها (در نیم کره‌ی شمالی) گرم می‌شوند و هوای مجاور سطح خود را گرم می‌کنند. این هوای گرم شده به بالا صعود کرده و هوای سردتر جای آن را می‌گیرد. این جریان رو به بالای هوا باد دشت را بوجود می‌آورد که هر چه هوا گرم تر و شیب کوه تندتر باشد، شدت وزش باد بیشتر می‌شود.

مرجع : طرح درس مربیگری

هشدار - کوهنوردی در هوای آلوده

هشدار انجمن پزشکی کوهستان ایران نسبت به انجام فعالیتهای کوهنوردی در شهرهای با آلودگی هوا :

با توجه به آلودگی هوای شهرهای پر جمعیت و وارونگی هوا ،انجمن پزشکی کوهستان ایران نسبت به انجام فعالیت های ورزشی از جمله کوهنوردی در ارتفاعات شهرهای پر جمعیت هشدار می دهد:

۱- از انجام فعالیت های ورزشی ازجمله کوهنوردی که با فعالیت تنفسی بالا همراه است خصوصا در ارتفاعات زیر ۳۰۰۰ متر بپرهیزید(معمولا هوای آلوده شهرها حداکثر تا ارتفاع ۳۰۰۰ متری سطح زمین قرار دارند وارتفاعات بالاتر از آن آلودگی کمتری دارد).

۲- برنامه های کوهنوردی خود را در ارتفاعات بالای ۳۰۰۰ متر و خارج از محیط های آلوده شهری تنظیم نمایید(با تشکر از دقت نظر دوستان سوال شده بود که چگونه به ارتفاعات ۳۰۰۰ متری برسیم: یا با استفاده از تله کابین و یا تله سیژ به ارتفاعات بالاتر برویم وبعد کوهنوردی و کوهپیمایی را آغاز کنیم و یا با خوردو به خارج از شهرها رفته و کوهنوردی خود را آغاز نماییم ، در هر صورت فعالیت در ارتفاعات زیر ۳۰۰۰ متر محیط های شهری آلوده را تا آنجا که می توانیم حذف کنیم).

۳- در صورت بروز هر گونه علائم مبهم تنفسی نظیر احساس سنگینی و درد در ناحیه قفسه سینه و سیستم تنفسی خود برنامه کوهنوردی خود را متوقف نمایید.

۴- در صورت بروز علائم جسمی نظیر تنگی نفس و سنگینی تنفس ، تهوع ، خس خس سینه و ... به پزشک معالج خود مراجعه نمایید.

۵- کوهنوردانی که سابقه بیماریهای قلبی و تنفسی نظیر آسم ، برونشیت ، نارسایی قلبی و ... دارند از انجام فعالیتهای کوهنوردی و ورزشی در خارج از منزل و محیط های بسته جدا خوداری نمایند.

          مرجع : انجمن پزشکی کوهستان ایران  

شناخت انواع ابرها

     شناخت نوع ابرهای تشکیل شده در آسمان فواید زیادی برای طبیعت گردان و کوهنوردها دارد که مهمترین آن قدرت پیش بینی شرایط جوی و تصمیم گیری صحیح تر است. هر چند در ارتفاعات بلند سرعت شکل گیری و دگرگونی ابرها شاید انقدر سریع باشد که عملا فرصت چنین کاری را نداشته باشیم اما با داشتن این دانش می توانیم در برخی برنامه های کوهنوردی و سایر برنامه های طبعت گردی مثل جنگل نوردی ، دره نوردی و کویر نوردی هم بهتر تصمیم بگیریم و هم از دیدن ابرها و دانستن نام و عملکرد آنها لذت بیشتری از این زیبایی بالای سرمان ببریم. متن زیر حاصل تحقیق و ترجمه چند روزه در سایتهای معتبر هواشناسی و دانشنامه های مرجع است که جمع آوری و ترجمه کردم .امیدوارم لذت ببرید.

طبقه بندی عمومی ابرها بر اساس شکل :
چهار دسته بندی پایه برای ابرهای تشکیل شده در جو زمین وجود دارد که بدین شرح است:
 
 Cirro-form(سیروس) :

سیرو در لاتین به معنای پیچ و تاب زلف است. این دسته ابرها در ارتفاع بالای جو زمین بالای 6 هزار متر تشکیل می شوند و عموما از کریستالهای بسیار ریز یخ به وجود می آیند. ظاهری عموما باریک و سفید دارند ولی به هنگامی که خورشید در افق ارتفاع کمی دارد می توانند دسته های رنگارنگ در آسمان تشکیل دهند. سیروس ها عموما در هوای صاف ظاهر می شوند و با شکل خود جهت حرکت جریانهای هوای بالایی جو را نشان می دهند.

 
Nimbo-form  (نیمبو) :

 نیمبو در لاتین به معنای باران است. این دسته ابرها عموما در ارتفاع مابین 2100 تا 4600 متر تشکیل می شوندو باعث بارش بارانهای یکنواخت و مداوم می شوند. چنانچه ابر ضخیم باشد به هنگام بارش قسمتهای پایینی ابر به سمت زمین می آیند.

Cumulo-form (کومولو) :

 کومولو در لاتین به معنای توده و کپه است. این ابرها شبیه گلوله های پف کرده پنبه ای هستند و شکل آنها بیانگر حرکت عمودی جریانهای گرم به سمت بالای جو زمین است .  مقدار تراکم و رطوبت  ابر با پایین ابر که به شکل تخت است ارتباط دارد به این نحو که هرچه این ویژگیها بیشتر باشد ابر بلند قد تر است و پایین تخت ابر در قسمت پایین  قرار می گیرد .گاهی قله این ابرها می تواند به بالای 18 هزار متری جو نیز برسد.
 
Starto-form (استراتو) :

 استراتو در لاتین به معنای لایه ، پتو و روکش است.  این ابرها می توانند مانند یک روکش کل آسمان را بپوشانند و آسمان را اغلب گرفته و خاکستری می کنند. پایین ان ابرها معمولا کمتر از 500 متر با زمین فاصله دارند و  در تپه ها و کوهها ممکن است به آنها مه بگویند در صورتی که ابر هستند.

بر اساس این چهار شکل کلی ، ابرها به 10 گروه اصلی مختلف بر اساس شکل و ارتفاعی که تشکیل می شوند طبقه بندی شده اند. هرچند هر کدام از این گروهها خود دارای زیر گروههای مختلفی است که گاه به بیش از 10 زیر گروه هم میرسد اما در اینجا فقط به ذکر همین دسته های عمومی که برای شناسایی ابرها کفایت می کنند می پردازم و از بیان اسامی و توضیحات تخصصی هواشناسی پرهیز می کنم. فقط در مورد ابر خطرناک و متفاوت Cumulonimbus (کومولو نیمباس) چون اشکال زیرگروه آن تفاوتهای زیادی دارند آنها را نیز معرفی می کنم.

1. Cirrus (سیروس) :
بالای 6 هزار متری و از کریستالهای ریز یخ تشکیل می شود. شکل ظاهری آنها باریک و کشیده و کم پشت است  شبیه رشته های نخی یا رشته های پر یا رشته های موی مجعد و سفید رنگ. اگر این نوع ابر به صورت تک تک و پراکنده در آسمان باشد به معنای هوای صاف و پایدار است اما  دسته های انبوه این نوع ابر علامت نزدیک شدن باران است.

2. Cirrostratus (سیرو استراتوس): این ابرها به شکل رشته های باریک سطح آسمان را می پوشانند و از کریستالهای یخ تشکیل شده اند. گاهی اوقات  در اطراف ماه یا خورشید هاله نورانی به وجود می آورند . اغلب اوقات به خصوص زمانی که در آسمان هاله نورانی تشکیل می دهند علامت بارندگی  در 8 تا 24 ساعت آینده هستند.

3. Cirrocumulus (سیرو کومولوس):سیروکومولس ها به صورت پولکهای سفید تکه تکه بدون سایه های خکستری ، در ارتفاعات بالای جو همراه با قطرات ریز آب و کریستالهای یخ تشکیل می شوند. این ابرها معمولا خیلی پایدار نیستند و ممکن است به شکل Cirrostratus(سیرو استراتوس) تغیر شکل دهند. تکه های این نوع ابر از آجا که با زمین خیلی فاصله دارند به صورت تکه های کوچک کوچک دیده می شود بر خلاف  ابر مشابه شان به نام Altocumulus (التو کومولوس) که در لایه های میانی جو و پایین تر تشکیل شده و تکه های درشت تری داشته و تشکیل سایه نیز می دهند و از طرفی  سیرو کومولس ها معمولا با سایر ابرهای سیروس در آسمان ظاهر می شود.

   
 
4. Altocumulus (التو کومولوس): این نوع ابر به شکل گلوله های سفید یا خاکستری در یک صفحه یا دسته های تکه تکه در لایه های میانی جو تشکیل می شوند و ظاهری پشمی و خشن دارند. این ابرها  تیره تر و بزرگتر از Cirrocumulus (سیرو کومولوس) و کوچکتر از Stratocumulus (استراتو کومولوس) هستند. ظهور این نوع ابر در یک صبح گرم و مرطوب تابستان نشانه وقوع توفان همراه با آذرخش در ادامه روز است. همچنین اگر این ابر به قسمتهای بالاتر برود ممکن است باعث بارندگی شود. یک نکته جالب در مورد این ابر نوع تکه ای و لنزی شکل آن است که اغلب توسط مردم به اشتباه بشقاب پرنده گزارش می شود.

   
  
5. Altostratus (التو استراتوس): به شکل لایه خاکستری یکنواخت در لایه های میانی جو تشکیل می شود و تابش نور خورشید را محدود می کند اما اغلب خورشید در آسمان قابل رویت است. به لحاظ رنگ روشن تر از Nimbostratus (نیمبو استراتوس) و تاریک تر از Cirrostratus (سیرو استراتوس) هستند. اگر این ابرها ضخیم باشند احتمال بارندگی وجود دارد.

   
  
6. Stratocumulus (استراتو کومولوس): به شکل گلوله های تیره رنگ و گروهی در پایین جو تشکیل می شوند. این ابرها باعث بارندگی های سبک به صورت باران یا برف می شوند اما این نوع ابر غالب اوقات در ابتدا یا انتهای هوایی ناپایدار قرار می گیرد و از اینرو می تواند علامت نزدیک شدن توفان باشد و چنانچه بعد از یک توفان این ابرها ظاهر و شروع به ناپدید شدن کرد به معنای شروع هوایی پایدار و صاف است. به لحاظ ظاهری این نوع ابر با نوع Altocumulus  (التو کومولوس) بسیار شبیه است و اغلب در تشخیص این دو اشتباه پیش می آید. یک راه ساده این است که دستمان را به سمت یک تکه ابر منفرد در آسمان بگیریم. چنانچه این تکه ابر اندازه شصت شما باشد ابر از نوع Altocumulus و اگر به انداز کل دست شما یا بزرگتر بود از نوع Stratocumulus است.

   

7. Stratus (استراتوس): به صورت لایه ای خاکستری یکنواخت در پایین جو تشکیل می شود و  معمولا باعث کدر یا محو کردن خورشید می شوند و بسیاری اوقات به دلیل اینکه از کریستالهای یخ تشکیل شده اند باعث تشکیل هاله نورانی اطراف ماه یا خورشید می شوند. این نوع ابر باعث بارندگی های نرم و لطیف باران یا برف شده و از بالا رفتن مه روی زمین یا پایین آمدن ابرهای قسمتهای بالایی به وجود می آید که خود می تواند باعث تشکیل مه نیز بشود.

   
  
8. Cumulus (کومولوس): ابرهای تکه تکه گلوله ای شکل که در قسمتهای میانی و پایینی جو تشکیل می شوند. پایین آنها تخت است و بالای آنها شبیه گل کلم یا پنبه است . این ابرها به شکل عمودی رشد می کنند و بالا می روند. ممکن است تنها یا به شکل گروهی تشکیل شوند. این ابر ممکن است باعث بارش باران شود  که البته همیشه اینطور نیست. اما این ابر ممکن است  در صورت نفوذ پارامترهای جوی دما ، رطوبت و ناپایداری مقدمه تشکیل ابر خطرناک Cumulonimbus (کومولو نیمباس) شود.

   
  
9. Cumulonimbus (کومولو نیمبوس): ابرهایی هستند به شکل پف کرده و اغلب تیره رنگ که باعث بروز بارش و توفان شده و در قسمتهای میانی و بالای جو تشکیل می شوند. اشکال مختلفی این نوع ابر دارد:

• شکل رایج این نوع ابر به شکل سندان آهنگری است یعنی در بالای ابر مسطح و تخت و کشیده می شود :

• به شکل قلمبه قلمبه که لبه های تیز آن نیز گرد شده و تا حدی شبیه Cumulus (کومولوس) شده اما پایین آن تیره رنگ و تاریک است:

  

• به شکل کیسه های آویزان شده در زیر ابر :

 

• همراه با گردباد (تورنادو) در پایین ابر :

• و چندین شکل دیگر که همگی ظاهری مخوف و بزرگ دارند و رنگهای تیره در پایین دارند:

10. Nimbostratus (نیمبو استراتوس): این نوع ابر در پایین جو به صورت لایه ای تاریک و خاکستری تشکیل می شود و یک ابر باران زا می باشد. به خاطر چگالی بالای این ابر اکثر تابش آفتاب را میگیرد و آسمان را تاریک می کند . این ابر نشانه بارندگی معتدل تا بارندگی سنگین  می باشد. ممکن است زمانی که Cumulonimbus به صورت وسیع و در ارتفاع پایین آسمان را بپوشاند آنرا با Nimbostratus اشتباه کنید که وجه مشخصه  Nimbostratus رنگ روشن تر و بارندگی یکنواخت است.

نحوه قرار گیری ابرها در جو:

برای دیدن نمونه های زیاد از هر ابر کافیه اسم لاتین ابر رو تو قسمت جستجوی عکس گوگل بزنید.

منبع :
•مطلب فوق از وبلاگ چال (توحید نوروزی )انتخاب و تقديم حضورتان گرديد .با تشكر از جناب آقاي توحيد نوروزي  وبلاگ چال